Cıva zehirlenmesi

Cıva sık rastlanan bir ağır metaldir ve zehirlenmelere yol açabilir. Cıva zehirlenmesi, sonuçları ve vücuttan temizlenmesi için kullanılan yöntemler önemlidir.

Cıva kaynakları

Cıva, doğada özellikle bileşikler halinde sık rastlanan bir ağır metaldir. Cıva aynı zamanda pek çok endüstriyel üründe de bulunur.Cıvaya üç şekilde rastlanır.

• Elementer cıva
  • Tansiyon aletleri, termometreler, barometreler
  • Oda ısısında sıvı olarak (kolayca buharlaşır)
• İnorganik cıva
  • Geleneksel kimi tedavilerde laksatif olarak (Calomel– Ayurveda, Çin tıbbı)
  • Fotoğraf banyo malzemeleri
  • Altın arıtması amacıyla
  • Sudkostik üretimi
  • Fare ve kemirgen zehirleri
  • Kimi makyaj malzemeleri
• Organik cıva
  • Mantar öldürücü tarım ilaçları
  • Balık ve deniz ürünlerinde metil cıva şeklinde
  • Kimyasal silahlar

Organik cıvanın metil bileşiği (metil cıva) en sık balık ve deniz ürünlerinde bulunur ve sindirim sisteminden kolaylıkla emilir. Bir diğer organik cıva bileşiği olan etil cıva ise vücuttan kolayca atılır. Etil cıva genellikle timerosal’ın vücutta parçalanmasıyla ortaya çıkar. Timoresal kimi aşılara geçmişte koruyucu olarak çok küçük miktarlarda katılan bir bileşiktir, artık hemen hemen hiç kullanılmamaktadır.

Cıva vücuda üç yolla girer.

• Solunum yoluyla: Emilim % 60-80
• Deri yoluyla: Emilim % 3- 15
• Mide- barsak sisteminden
  • Metalik: < %2
  • İnorganik: % 15
  • Organik : >%90

Cıva nerelerde depolanır ve nasıl atılır?

Cıva vücutta aşağıdaki organ ve dokularda depolanır ve depolanma miktarına göre o organ veya dokunun fonksiyonlarını engelleyebilir.

• Beyin
• Periferik sinirler
• Akciğerler
• Tiroid
• Meme
• Kalp kası
• Çizgili kaslar
• Böbrekler
• Böbreküstü bezleri
• Tükrük bezleri
• Karaciğer
• Pankreas
• Barsak hücreleri
• Deri
• Saçlar ve kıllar
• Ter bezleri
• Testisler
• Prostat
• Kemik iliği
• T lenfositler

Bunlara ilaveten cıva anneden plasentaya, rahimdeki bebeğe ve anne sütüne geçer.

Metalik cıva vücuttan büyük ölçüde inorganik tuz (merkürik cıva- Hg⁺⁺) şeklinde atılır. Atılım çoğunlukla idrar yoluyla olur ama dışkı, ter ve tükürükle de dışarı atılır. Atılım süresi depolanmanın miktar ve yerine göre birkaç gün içinde olabileceği gibi, yıllarca da sürebilir.

Organik cıva ise büyük ölçüde dışkıyla atılr ve yarı ömrü 70 gün civarındadır.

Cıva zehirlenmesi

Organik cıva zehirlenmesi

Nadir rastlanır, fakat tehlikelidir. Yutularak veya deri ya da solunum yoluyla metilcıva alınması sonucu olur. En şiddetli örneklerine Minamata felaketinde ve Irak‘ta rastlanmıştır. Birincisinde cıva ile kirlenmiş deniz suyundan elde edilen deniz ürünlerinin tüketimi, ikincisinde metilcıva ile ilaçlanmış tohumlar sorumludur. Belirtiler aşağıdadır.

• Sinir sistemi belirtileri
  • Konsantrasyon bozukluğu
  • Yorgunluk
  • Anksiyete
  • Depresyon
  • Öfke nöbetleri
  • Psikoz
  • Ataksi
  • Tremor
  • Duyu kayıpları
  • Görme alanının kısıtlanması
  • Koma ve konvulsiyonlar
• Böbrek tutulumu
  • Akut böbrek yetersizliği
  • Otoimmün glomerülonefrit
• Kemik iliği baskılanması

Organik cıva zehirlenmesinde tedavi yanıtı maalesef zayıftır.

İnorganik ve metalik cıva zehirlenmesi

En sık rastlanan neden cıva buharı solunmasıdır. Cıva tuzlarıyla zehirlenme daha nadirdir. Belirtileri aşağıdadır.

• Solunum sistemi belirtileri: Genellikle cıva dumanı solunması sonucudur.
  • Öksürük
  • Nefes darlığı
  • Akciğer ödemi
  • Üşüme titreme
  • Ağır halsizlik
  • Soğukalgınlığı benzeri belirtiler
• Sindirim sistemi belirtileri
  • Karın ağrısı
  • Kusma
  • Kanlı ishal
  • Peritonit
  • Sepsis ve şok
• Sinir sistemi belirtileri
  • Konsantrasyon bozukluğu
  • Yorgunluk
  • Anksiyete
  • Depresyon
  • Öfke nöbetleri
  • Psikoz
  • Ataksi
  • Tremor
  • Duyu kayıpları
  • Görme alanının kısıtlanması
  • Koma ve konvulsiyonlar
• Böbrek tutulumu
  • Akut böbrek yetersizliği
  • Otoimmün glomerülonefrit
  • Atrosklerozun hızlanması (kalp krizi ve inme artışı)
  • Hipertansiyon ve lipid bozuklukları
• Kemik iliği baskılanması
• Bağışıklık sistemi bozuklukları
  • T hücre yanıtının zayıflaması
  • Otoimmün ve allerjik reaksiyonlar
    • Astım
    • Dermatit
    • Tiroidit
    • Diğer otoimmün bozukluklar

Cıva zehirlenmesi sonuçları

Cıva zehirlenmesi durumlarında temasın kesilmesi önemlidir. Ancak, temasın kesilmesine ve cıvanın vücuttan atılmasına rağmen özellikle sinir sistemi ve bağışıklık sistemi bozuklukları devam edebilir. Selenyumun cıvanın uzun süreli etkilerini tersine çevirebildiği de bildirilmiştir, ancak bu konuda kanıtlar yeterli değildir.

Cıva zehirlenmesi tanısı

Cıva zehirlenmesi tanısı öncelikle klinik olarak konur. Tanıyı desteklemek amacıyla kanda, idrarda ve saçta cıva düzeylerine bakılır. Kan idrar veya saçta cıva bulunması klinik tanıyı doğrulayıcı nitelikte olmakla birlikte, buralardaki düzey ile vücutta depolanmış cıva miktarı arasında bir paralellik kurmak mümkün değildir.

Yine de, 10 mg/dl’e kadar olan kan cıva düzeyleri genelde normal kabul edilir. 10- 15 ng/ml hafif yükseklik, 50 ng/ml üzeri ise şiddetli cıva teması anlamına gelir. Ancak, bu düzeylerin cıva temasının şiddet ve süresine göre de değişkenlik göstereceği unutulmamalıdır.

Cıva detoksu

Cıvayı vücuttan temizlemeye yarayan işlemlere cıva detoksu adı verilir. Detoks işlemi doktorlar tarafından çeşitli şelatör (metal bağlayıcı) ilaçlar kullanılarak yapılabilir. Bu konuda en sık kullanılan cıva bağlayıcı ajan dimerkaprol veya BAL (British Anti Lewisite) adıyla bilinir ve ağızdan veya damar yoluyla kullanılabilir. Her ne kadar kimi ülkelerde reçetesiz satılsa ve yan etki profili dar olsa da, bu ajanın doktor gözetiminde kullanılması doğru olur.

Hafif cıva teması durumlarında vücuttan cıva temizlemeye yarayan basit yöntemler de vardır. Bu yöntemlerin hafif cıva teması (kanda <15 ng/ml) durumunda kullanılması daha doğru olur. Şiddetli cıva temasları ise mutlaka doktor gözetiminde tedavi edilmelidir.

Basit yöntemler

Her ne kadar internette cıvayı vücuttan uzaklaştırdığı öne sürülen pek çok yöntem ve destek öne sürülse de, bunların çoğunun geçerliliğini ve güvenilirliğini gösterir data yoktur.

Kullanılacak yöntemler başlıca iki aşamada incelenebilir.

• Cıva temasının azaltılması
  • Amalgam diş dolgularının çıkartılması
  • Yüksek cıva içeren deniz ürünlerinin tüketilmemesi
    • Midye, istridye ve benzeri kabuklular
    • Dil balığı, pisi, kefal, kırlangıç, iskorpit gibi dip balıkları
    • Ton balığı türleri
    • Lüfer
    • Mersin
    • Uskumru
    • Köpekbalığı türleri
  • Çevre kirliliğinden kaçınmak
    • Yaşanılan ortamda iyi kalite hava temizleyici kullanılması
    • Sanayi kirliliğinden kaçınmak
    • Tarım ilaçlarını dikkatli kullanmak
  • Ağır metal içermeyen doğal makyaj malzemeleri kullanmak
• Cıvanın vücuttan atılması
  • Bol su içmek
  • Bol lif tüketmek
  • Önerilen etkinliği şüpheli yöntemler
    • Glutatyon, fosfolipidler, C ve B vitaminleri gibi suplemanlar
    • Terlemeyi, dolayısıyla deri yoluyla atılmayı kolaylaştırmak amacıyla sauna ve buhar banyoları (uygulamadan önce uygunluğu açısından doktora danışılmalı ve birlikte yeterli sıvı ve mineral alınmalıdır).

Sonuç

Cıva zehirlenmesi çevre kirliliğinin artışıyla birlikte daha fazla gündeme gelen bir sorundur. En uygun çözüm cıva temasının azaltılmasıyla ve sağlıklı yaşam koşullarına dikkat edilmesiyle olacaktır.

Bu yazıda anlatılanlar bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için doktorunuzun önerileri çerçevesinde hareket ediniz.